Τίτλος Σχεδίου: Συμμετοχικός σχεδιασμός στον δημόσιο χώρο – Σύρος
Φορέας Υλοποίησης: Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Καβίλια
Σύντομη περιγραφή σχεδίου
Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Καβίλια σε συνεργασία με ομάδα φοιτητών από το τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου συντόνισε από τον Οκτώβριο του 2021 έως τον Μάρτιο του 2022 εργαστήρι συμμετοχικού σχεδιασμού και DIY κατασκευών στο πάρκο της Μεταμόρφωσης, στην Ερμούπολη της Σύρου. Το εργαστήρι λειτούργησε σε σταθερή εβδομαδιαία βάση. Παράλληλα, πραγματοποιήσαμε εργαστήρια με μαθητές δημοτικού και νηπιαγωγείου σε συνεργασία με την τοπική σχολική κοινότητα, έχοντας σαν στόχο να διευκολύνουμε (όπου χρειάζεται) την διασύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινότητα και κυρίως τα υπερ-τοπικά θέματα που την αφορούν (ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή, οικονομικές ανισότητες, προσφυγικό κλπ.). Πιστεύουμε πως η διασύνδεση αυτή μπορεί να προκύψει από τον συνδυασμό χειρωνακτικής εργασίας και κριτικής σκέψης στην παραγωγή του χώρου και των ταυτοτήτων του. Πιστεύουμε επίσης, πως η κατασκευαστική- χειροτεχνική- καλλιτεχνική δραστηριότητα στο πλαίσιο τόσο της τυπικής (σχολικής) όσο και της μη-τυπικής εκπαίδευσης αποτελεί ένα εργαλείο γνωριμίας με την πρακτική διάσταση της ζωής και την παραγωγή του υλικού πολιτισμού: προσφέρει τη δυνατότητα σε παιδιά και νέους ανθρώπους να έρθουν σε επαφή με τη χειρωνακτική παραγωγή και να κατανοήσουν την αλληλουχία ‘ιδέα – σχεδιασμός – υλοποίηση’ στην δημιουργία αντικειμένων με χρηστικότητα, αισθητική και επικοινωνιακή αξία.
Ποιοι συμμετείχαν
Εκτός από την σταθερή συνεργασία με την ομάδα των φοιτητών σε όλη τη διάρκεια του project (12 μήνες), ομάδες μαθητών από σχολεία της Ερμούπολης συμμετείχαν στις δράσεις μας στο πάρκο της Μεταμόρφωσης σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας αντικείμενα για χρήση στο πάρκο ή στο σχολείο: Γ’ & Δ’ τάξη από το 3ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης, το 1ο Νηπιαγωγείο Ερμούπολης αλλά και ομάδες μαθητών από δημοτικά σχολεία σε Αγγλία, Ισπανία, Ρουμανία, Ιρλανδία που συμμετείχαν σε ανταλλαγή Erasmus+ με το 3ο Δημοτικό Σχολείο. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε πως η αρχική ιδέα για την πρόταση του Σχεδίου στηρίχθηκε σε εργαστήριο που πραγματοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2019-2020 με την ΣΤ’ του 3ου Δημοτικού και αφορούσε στη δημιουργία μακέτας για παρέμβαση σε παλιά παιδική χαρά στη συνοικία Βροντάδο της Ερμούπολης.
Στόχοι σχεδίου
Μεταξύ των στόχων του σχεδίου ήταν να φέρουμε την τοπική (σχολική αρχικά) κοινότητα του νησιού σε επαφή με τη φιλοσοφία του ‘Do It Yourself – Do It Together’ εγκαθιστώντας ένα πλαίσιο που προωθεί και ενδυναμώνει την συλλογική νοημοσύνη, παραγωγή και κατανάλωση στο δημόσιο χώρο. Να δημιουργήσουμε ένα τοπικό, μη τυπικό περιβάλλον μάθησης, μια πρακτική παιδαγωγική για την κατασκευή αντικειμένων και χώρων που παράγουν σχέσεις, βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης και προωθούν την κοινωνική πολυμορφία και τη βιωσιμότητα. Μας ενδιαφέρουν οι συλλογικές διαδικασίες όπου όλοι μαζί αποφασίζουμε, σχεδιάζουμε, βοηθάμε και μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο, κατασκευάζουμε αντικείμενα χρηστικά που υποστηρίζουν την κοινότητα και τις σχέσεις στο εσωτερικό της αλλά και άλλα με συμβολική (εκτός από πρακτική) αξία και χρήση, αντικείμενα που ενεργοποιούν τη σκέψη μας – ‘things to think with’ – γύρω από θέματα που μας απασχολούν ως άτομα, τοπικές ή και μεγαλύτερες κοινότητες. Πιστεύουμε πως η παραγωγή υλικής υποδομής για ελεύθερη πρόσβαση και χρήση στον δημόσιο χώρο αποτελεί βήμα προς την κοινωνική πολυμορφία και βιωσιμότητα, καθώς επιτρέπει σε άτομα και κοινωνικές ομάδες να παρακάμψουν την εμπορευματοποίηση στην παραγωγή/αναπαραγωγή και να δημιουργήσουν αυτόνομα δίκτυα και διαδικασίες σκέψης.
Περιεχόμενο σχεδίου
Ο αρχικός σχεδιασμός μας περιλάμβανε τις ακόλουθες 2 φάσεις εκπαίδευσης και κατασκευής:
- Απρίλιος – Αύγουστος 2021: Θεωρητική εισαγωγή στη φιλοσοφία του Do It Yourself & Do It Together – υπαίθρια εργαστήρια για την πρακτική γνωριμία με εργαλεία και τεχνικές – πιλοτική κατασκευή αντικειμένου: από το σχέδιο στις πραγματικές διαστάσεις.
- Σεπτέμβριος 2021 – Μάρτιος 2022: Παρέμβαση στον δημόσιο χώρο της Ερμούπολης – Πάρκο Μεταμόρφωσης. Έγκριση Σχεδίου από τον Δήμο Σύρου-Ερμούπολης, σχεδιασμός και επιτόπια κατασκευή σε υπαίθρια εργαστήρια με βάση την αρχή ‘μία ομάδα εργασίας – ένα αντικείμενο/ one working group – one object’: φοιτητές–παιδιά δημοτικού και νηπιαγωγείου. Το σχεσιακό αντικείμενο/ relational object, όπως ορίζεται από την Marjetica Potrč, αρχιτέκτονας/ καλλιτέχνης από την Σλοβενία: https://designforthelivingworld.com/relational-objects/ ως καταλύτης αλλαγής και επαναπροσδιορισμού της συνύπαρξης στο δημόσιο και κοινοτικό χώρο.
Αμέσως μετά την έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο (15 Σεπτεμβρίου 2021) και μέχρι το πρώτο κατασκευαστικό εργαστήρι (25-29 Οκτωβρίου 2021), επισκεφτήκαμε με την ομάδα νέων το πάρκο αρκετές φορές, κάνοντας απαραίτητες μετρήσεις και προσχέδια των πρώτων κατασκευών (φωτογραφίες 5-7). Στις 25 Οκτωβρίου ξεκινήσαμε με την κατασκευή ξύλινου σκελετού για arcade παιχνίδι μπάσκετ και του πρώτου κομματιού ενός ξύλινου πάγκου-καθίσματος που ακολούθησε την καμπύλη του κεντρικού μονοπατιού στο πάρκο. Τους επόμενους τρεις μήνες (μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου 2022), συνεχίσαμε τις εργασίες με σταθερές συναντήσεις, μία ή δύο φορές την εβδομάδα (φωτογραφίες 8-20). Παράλληλα, οργανώσαμε τη δικτύωση με την τοπική εκπαιδευτική κοινότητα και προγραμματίσαμε εργαστήρια σχεδιασμού και κατασκευής DIY αντικειμένων για τον χώρο με τάξεις του 3ου Δημοτικού Σχολείου και του 1ου Παιδικού Σταθμού Ερμούπολης): τα παιδιά του δημοτικού (Γ’ τάξη) σχεδίασαν εξολοκλήρου και συμμετείχαν στην κατασκευή ενός καθίσματος-παιχνιδιού ισορροπίας ενώ τα παιδιά του νηπιαγωγείου προσέφεραν ιδέες (η τελική επιλογή έγινε σε συνεργασία της ομάδας με τις εκπαιδευτικούς) και συμμετείχαν σημαντικά (τρύπησαν & βίδωσαν) στην κατασκευή ξύλινου κουκλοθέατρου – κατασκεύασαν επίσης μαζί μας ξύλινες κούκλες και εγκαινίασαν την κατασκευή τους στην καλοκαιρινή γιορτή του νηπιαγωγείου (Ιούνιος 2022) με παράσταση κουκλοθέατρου βασισμένη στην ιστορία του Γάλλου συγγραφέα και σχεδιαστή Barroux ‘Καλώς Ήρθατε!’.
Οι κατασκευές που έχουν τοποθετηθεί στο πάρκο της Μεταμόρφωσης με την ολοκλήρωση του Σχεδίου είναι: ξύλινο παγκάκι 10 μέτρων κατά μήκος του κεντρικού μονοπατιού, τραπέζι πινγκ-πονγκ, παιχνίδι μπάσκετ, παιχνίδι ισορροπίας-κάθισμα, κουκλοθέατρο, σκαμπό από ξύλο και μεταχειρισμένα ελαστικά.
Αντίκτυπος του σχεδίου
Όσοι συμμετείχαν στο σχέδιο επωφελήθηκαν τόσο σε πρακτικό-τεχνικό επίπεδο μέσα από μια πρώτη επαφή και χρήση βασικών εργαλείων για την κατεργασία ξύλου, όσο και σε προσωπικό-κοινωνικό μέσα από την συμμετοχή τους στο συλλογικό περιβάλλον σχεδιασμού και κατασκευής που αναπτύχθηκε. Πέρα από τον αρχικό πυρήνα Καβίλιας-ομάδας νέων, το σχήμα διευρύνθηκε αρχικά με τη συμμετοχή της τοπικής σχολικής κοινότητας και μέσω αυτής με ομάδες μαθητών-εκπαιδευτικών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πέρα όμως από την συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα, στο χώρο του πάρκου έχει ήδη γίνει πραγματοποιηθεί εκδήλωση για την ολοκλήρωση του Σχεδίου με μεγάλη συμμετοχή μικρών και μεγάλων – κατοίκων της Ερμούπολης ενώ προγραμματίζουμε ένα τριήμερο ‘μουσικής και θεάτρου’ για τις αρχές Αυγούστου 2022 με συμμετοχή τοπικών και όχι μόνο καλλιτεχνικών ομάδων. Στα επόμενα βήματά μας, θα προσπαθήσουμε να ενισχύσουμε την προβολή του έργου και να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια μακροπρόθεσμη προοπτική και βιώσιμο αντίκτυπο. Μία από τις πρώτες μας ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση θα είναι η προσπάθεια συμφωνίας με τον Δήμο Ερμούπολης για συνέχιση της συλλογικής παρέμβασης σε δημόσιους χώρους, τόσο στο πάρκο της Μεταμόρφωσης (όπου στο πλαίσιο του Σχεδίου δουλέψαμε μόνο σε ένα σημείο του) όσο και σε άλλα σημεία κατάλληλα για συλλογική παρέμβαση και δημόσια χρήση. Η εμπειρία μας από την τελευταία φάση υλοποίησης (Ιανουάριος – Μάρτιος 2022) ήταν θετική: παιδιά, δάσκαλοι και γειτονιά εντάχθηκαν με χαρά σε αυτό το πλαίσιο υπαίθριας, συλλογικής δράσης με απτή υλική παραγωγή που μπορούσαν άμεσα να χρησιμοποιήσουν – διαδικασία και αποτέλεσμα τους ικανοποίησαν. Θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση προσθέτοντας μια νέα διάσταση στο έργο μας: Η Καβίλια είχε υποβάλει αίτηση (Μάρτιος 2022) για ένα έργο Μικρής Κλίμακας του Erasmus+ (Small Scale Partnership με 4 ακόμη εταίρους από την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία) με στόχο την εκπαίδευση εργαζόμενων στο χώρο της νεολαίας (youth workers) στοn σχεδιασμό και την κατασκευή εφήμερων, αναδυόμενων περιβάλλοντων DIY σε δημόσιο χώρο για καλλιτεχνικές δράσεις και κοινωνική διάδραση. Θα θέλαμε να ενισχύσουμε τη σχέση μας με το τοπικό πανεπιστήμιο (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχεδιασμός Προϊόντων & Υπηρεσιών), σχολικές κοινότητες και δήμους, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στη Σύρο, τα κοντινά νησιά αλλά και με εταίρους σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
